Podstrony
|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
na tym, co wewnętrzne, siła państwa jest raczej jedynym ołtarzem, na którym obywatele rnogą
składać swoją ofiarę, to odnowa Rzeszy, która przestała istnieć jako państwo, możliwa jest tylko
wskutek zewnÄ™trznej przemocy, wskutek triumfu zdobywcy ¦- i nie wskutek uprzednio wdrożonej
pokojowej reformy stosunków wewnętrznych.
Triumf dnniprn oczekiwanego zwvciezcv nie może bvć
PRAWO ABSTRAKCYJNE I HOAD DLA REWOLUCJI
Moment, w którym Hegel przyjął tę perspektywę, rok 1806, sugeruje, że ów "poryw" ducha nastąpił
dopiero w chwili zwycięstwa Napoleona nad Europą. Tak jednak nie jest. Tyle że dopiero wtedy,
pod koniec okresu jenajskiego, Hegel wykształcił w pełni to stanowisko teoretyczne, z którego
mógł pojąć rezultat Rewolucji Francuskiej - wprowadzenie prawa abstrakcyjnego - jako właściwą
innowację i przewrót.
Już w okresie frankfurckim Hegel prowadził studia ekonomiczne i napisał - nie zachowany -
komentarz do niemieckiego przekładu Staatswirtschaft Steuarta. Następnie w Jenie, jak o tym
świadczy Das System der Sittlich-keit z 1802 r. i przede wszystkim wykłady o filozofii ducha z lat
1803-1806, wypracował sobie po raz pierwszy. w konfrontacji ze współczesną ekonomią,
adekwatne pojęcie nowożytnego społeczeństwa obywatelskiego. W kontekście "systemu potrzeb"
nowe znaczenie zyskuje też prawo abstrakcyjne.
Do tej pory Hegel ujmował prawo abstrakcyjne - tak samo jak pozytywność powszechnego
ustawodawstwa i ograniczenia etyki Kantowskiej - jako produkt rozkładu absolutnej etyczności. Już
w czasach berneńskich rozróżnienie między grecką religią fantastyczną a pozytywnym
chrześcijaństwem pozwoliło mu wywieść formalne obywatelskie prawo prywatne z faktu upadku
polis i powstania rzymskiego cesarstwa uniwersalnego23. W jenajskiej rozprawie o naukowych
ujęciach prawa naturalnego zródłem prawa formalnego jest znowu odmalowana w barwach
Gibbona "utrata absolutnej etyczności": "Wraz z ogólnym życiem prywatnym i w sytuacji, gdy lud
składa się tylko ze stanu drugiego (mianowicie z rzemieślnikowi nnwstaia hpznnśrednio
formalne stosunki arawne.
miaru sprawiedliwości obywatelskie prawo prywatne wnika niejako z zewnątrz do nowożytnego
społeczeństwa obywatelskiego, choć tylko jemu przecież zawdzięcza swoje powstanie i istnienie.
Ale istnienie wolności wiąże Hegel zawsze z zasadami prawa abstrakcyjnego. Rewolucja Francuska
stanowi cezurę w dziejach tylko dlatego, że rezultatem jej było urzeczywistnienie tych zasad. Hegel
wita Napoleona w Jenie również i przede wszystkim jako patrona nowego kodeksu cywilnego.
Dzięki rewolucji i wielkiemu Bonapartemu jako egzekutorowi jej testamentu zasada rozumu w
formie ustawowo zagwarantowanej wolności wszystkich ludzi jako osób stała się rzeczywistością.
Na tym opiera się krytyka wirtemberskiego Landtagu: ..Początek Rewolucji Francuskiej należy
traktować jako walkę, którą rozumne prawo państwowe wszczyna z masą pozytywnego prawa i
przywilejów, które je dotychczas dławiły; w pertraktacjach wirtemberskich stanów widzimy tę samą
walkę tych zasad, tylko że zamieniono się miejscami [...] W Wirtembergii proponowana przez króla
konstytucja należała do dziedziny rozumnego prawa państwowego; stany rzuciły się natomiast do
obrony prawa pozytywnego i przywilejów; ba, okazywały przewrotnie, że czynią to w imię ludu,
choć przywileje te były sprzeczne z interesem ludu daleko bardziej jeszcze niż z interesem władcy."
PASTSTWO SUBSTANCJALNE I STRACH PRZED REWOLUCJ
Układając w 1817 r. rozprawę o stanach krajowych Hegel pisarz polityczny zgodny jest po raz
pierwszy i ostatni v: kwestii stosunku swej teorii do praktyki z Heglem logikiem i autorem Filozofii
prawa, to jest z samowiedzÄ…
stią "zniesienia" religii w filozofii, która po jego śmierci wskutek kontrowersji wśród uczniów
zyskała tak doniosłe znaczenie polityczne. Hegel stawia filozofii zadanie usprawiedliwienia treści
religii, zwłaszcza chrześcijaństwa, przed wyższą instancją rozumu przez odebranie im formy wiary.
W nurcie oświecenia refleksja i tak' wdarła się do dziedziny religii: "Myśl tak rozpoczęta nie może
się zatrzymać, prze naprzód, wyjaławia duszę, niebo i poznającego ducha, a religijne treści chronią
się w pojęcie. Tu muszą znalezć swe usprawiedliwienie [...]."a Otóż owo religijne poznanie, które
zastępuje wiarę, z powodu swej filozoficznej natury nie może być upowszechnione. Hegel, cofając
się poza intencję oświecenia, nigdy nie porzucił parmenidesowskiego przesądu filozofii zachodniej,
że do uczestnictwa w tym, co istnieje, dopuszczeni są tylko nieliczni. Dlatego prawda religii - z
chwilą gdy chroni się w pojęcie - musi opuścić wspólnotę wierzących, by przenieść się do
wspólnoty filozofów i stracić powszechne uznanie. Jawny ateizm tak zwanych ludzi
wykształconych dotknie też ubogich, którzy dotychczas żyli w stanie naiwnej religijności.
Przeciwko temu upadkowi wiary nie wskóra nic nawet władza państwowa. Skutków demito-
logizacji nie da się powstrzymać. Właśnie spełnienie się czasów, których znakiem jest potrzeba
usprawiedliwienia przez pojęcie, zbiega się z demoralizacją ludu: "Kiedy ubogim nie głosi się już
Ewangelii, kiedy sól utraciła swoją mądrość, a wszystkie święta po cichu zlikwidowano, wówczas
lud, dla którego przythimionegp rozumu prawda może być tylko w wyobrażeniu, nie potrafi już
dopomóc porywom swego wnętrza."29
Z naszego punktu widzenia warto zwrócić uwagę na stoicki spokój i opanowanie, z jakim Hegel
antycypuje ów przyszły rozwój wydarzeń. Chłodno mówi o "fałszywym t.nnip" ttńri
stości pozostającej w tyle za zasadą, która w dziejach świata zyskała już ważność - za Prusami.
Ale skoro tak, to czemu Hegel nie mógł uspokoić się myślą, którą potrafił przecież tak dobrze
ilustrować przykładami z dziejów powszechnych: że duchowi trzeba wiele czasu, aby
upowszechnić zasadę, która w jakimś miejscu została już wyartykułowana i zobiektywizowana?
Tymczasem Hegel - pruski nauczyciel akademicki w Berlinie - pisze politycznÄ… polemikÄ™ z
projektem ustawy londyńskiego rządu.
Spokojny pesymizm Hegla, który -¦ jak w wykÅ‚adach z filozofii religii - w schyÅ‚ku epoki widzi jej
spełnienie, ustępuje miejsca pełnemu obaw pesymizmowi ostatniego pisma politycznego, ponieważ
pojawia się wątpliwość, czy aby Francja i Anglia nie są lepszymi od Prus reprezentantami
rzeczywistości, przenikniętej do głębi panującą zasadą dziejów. Może Hegeł zdawał sobie już po
trosze sprawę z tego, co w dziesięć lat potem Marks zarzuci Heglowskiej koncepcji prawa
państwowego: że owe polityczne stany społeczeństwa przedobywatelskiego, na których
pozostałościach Hegel wspiera autorytet swego państwa, rozpadły się na stany "społeczne" - na
klasy. Przypisywać im nadal funkcje pośredniczenia między państwem i społeczeństwem byłoby
bezsilną próbą restauracji, staraniem, by "odrzucić człowieka - po części w samej sferze politycznej
¦- w ograniczony krÄ…g jego sfery prywatnej"31. Heglowska krytyka rewolucji lipcowej i
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plkskarol.keep.pl
|
