Podstrony
|
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
postaci szeregu rebelii politycznych i ruchów religijnych, odznaczajacych sie
bezkompromisowym duchem, tak typowym dla samych poczatków chrzescijanstwa.
Nas jednak interesuje glównie reakcja klas srednich. Rozwój kapitalizmu, choc przyczynil sie
takze do wzrostu ich niezawislosci i inicjatywy, stal sie dla nich niemala grozba. W
poczatkach szesnastego wieku nowa wolnosc w niewielkim jeszcze stopniu obdarzyla czlowieka
klas srednich wladza i poczuciem bezpieczenstwa. Wolnosc przyniosla mu raczej odosobnienie
i poczucie znikomosci jednostki niz sile i ufnosc. Poza tym czlowiek ten goraco zazdroscil
klasom zamoznym i hierarchii koscielnej ich zbytku i wladzy. Protestantyzm umial wyrazie te
uczucia znikomosci i zawisci; obalil ufnosc czlowieka w nieograniczona milosc Boga: nauczyl
go pogardy i nieufnosci do samego siebie i do drugich; uczynil go narzedziem, a nie celem;
file:///E|/E-Book/NAUKI SPO" ECZNE/FILOZOFIA/Fromm - Ucieczka od wolnosci/from32.html (18 of 19)2009-10-03 15:27:29
Ucieczka od Wolnosci - Erich Fromm.
skapitulowal przed wladza swiecka i wyrzekl sie zasady, ze wladza swiecka nie moze byc
usprawiedliwiona samym faktem swego istnienia, jezeli sprzeciwia sie regulom moralnym. W
ten sposób wyparl sie tego, co bylo fundamentem judeo-chrzescijanskiej tradycji. Z jego
nauk wyrastal obraz jednostki ludzkicj, Boga i swiata, usprawiedliwiajacy owe uczucia wiara,
ze poczucie znikomosci i bezsilnosci ma swe zródlo w naturze czlowieka, który czuje po
prostu to, co powinien odczuwac.
Tak wiec nowe doktryny religijne nie tylko wyrazaly to, co odczuwal przecietny czlonek klasy
sredniej, lecz racjonalizujac i systematyzujac ta postawe, potegowaly ja i wzmacnialy; co
wiecej - wskazywaly zarazem jednostce sposób pozbycia sie leku. Nauczyly ja, ze
akceptujac w pelni swa bezsilnosc i zlo wlasnej natury, traktujac cale swe zycie jako pokute
za grzechy, przez doglebne ukorzenie sie, a takze przez nieustajacy wysilek jednostka moze
przezwyciezyc lek i zwatpienie; ze dzieki zupelnej uleglosci moze zyskac milosc Boga i zywic
przynajmniej nadzieje przynalezenia do tych, których Bóg postanowil zbawic. Protestantyzm
byl odpowiedzia na ludzkie potrzeby przerazonej, wyrwanej z gleby i odosobnionej jednostki,
która szukala orientacji i powiazania z nowym swiatem. Nowa struktura charakteru, bedaca
wynikiem przemian gospvdarczych i spolecznych oraz wzmocniona doktryna religijna, stala sie
z kolei waznym czynnikiem w ksztaltowaniu dalszego rozwoju spoleczno-ekonomicznego.
Wlasciwosci tej struktury - wewnetrzny przymus pracy, zadza sukcesu, gotowosc, aby zycie
swoje uczynic narzedziem w sluzbie jakiejs nadosobowej sily, asceza, narzucajace sie
poczucie obowiazku - oto cechy charakteru, które przeksztalcily sie w sily wytwórcze w
spoleczenstwie kapitalistycznym i bez których wspólczesny rozwój ekonomiczno-spoleczny
bylby nie do pomyslenia; cechy te zlozyly sie na specyficzna forme, w której ludzka energia
przemienila sie w jedna z sil produkcyjnych procesu spolecznego. Dzialanie zgodne z nowo
uksztaltowanymi cechami charakteru bylo korzystne z punktu widzenia koniecznosci
ekonomicznych; bylo ono takze zadowalajace w sensie psychologicznym, gdyz stanowilo
odpowiedz na potrzeby i leki wlasciwe temu nowemu typowi osobowosci. By ujac sprawe
bardziej ogólnie: procesy spoleczne wyznaczajace sposób zycia czlowieka, tj. jego stosunek
do innych i do pracy, urabiaja strukture jego charakteru; nowe ideologie - religijne,
filozoficzne, polityczne - wyplywaja z tej zmienionej struktury, a zarazem znajduja w niej
oddzwiek, intensyfikujac ja w ten sposób, zaspokajajac i stabilizujac; z kolei nowo
uksztaltowane cechy charakteru staja sie waznymi czynnikami w dalszym rozwoju
ekonomicznym i wywieraja wplyw na procesy spoleczne; jesli stanowia one reakcje na
zagrozenie przez nowe sily ekonomiczne, to z czasem same staja sie sila wytwórcza, która
popiera i wzmacnia nowy kierunek ekonomicznego rozwoju52.
file:///E|/E-Book/NAUKI SPO" ECZNE/FILOZOFIA/Fromm - Ucieczka od wolnosci/from32.html (19 of 19)2009-10-03 15:27:29
Ucieczka od Wolnosci - Erich Fromm.
4. Dwa aspekty Wolnosci czlowieka wspolczesnego.
Poprzedni rozdzial poswiecilismy analizie psychologicznego znaczenia glownych doktryn
protestantyzmu. Ukazala ona nowe doktryny religijne jako odpowiedz na potrzeby psychiczne
wywolane upadkiem sredniowiecznego systemu spolecznego i narodzinami kapitalizmu.
Skupilismy nasza uwage na problemie wolnosci w dwojakim znaczeniu: wykazalismy, ze
wyzwolenie od tradycyjnych wiezow sredniowiecznego spoleczenstwa przynioslo wprawdzie
jednostce nowe poczucie niezaleznosci, ale jednoczesnie sprawilo, ze poczula sie ona samotna
i wyizolowana, napelnilo ja trwoga i zwatpieniem, wpedzilo w nowe poddanstwo oraz w
przymusowa i irracjonalna aktywnosc.
W niniejszym rozdziale pragne wykazac, ze dalszy rozwoj spoleczenstwa kapitalistycznego
wplynal na osobowosc w kierunku zapoczatkowanym w okresie reformacji.
Dzieki doktrynom protestanckim czlowiek byl juz psychicznie przygotowany do roli, jaka mial
odgrywac w nowoczesnym systemie przemyslowym. System ten, jego praktyka i duch, ktory
sie z niego wywodzil, dotykajac kazdego aspektu zycia uksztaltowal cala osobowosc
czlowieka i jeszcze bardziej uwydatnil owe sprzecznosci, o ktorych mowilismy w poprzednim
rozdziale: rozwinal jednostke - i uczynil ja jeszcze bardziej bezradna; zwiekszyl jej
swobode - i stworzyl nowego rodzaju zaleznosci. Nie usilujemy tu opisywac wplywu
kapitalizmu na cala strukture charakteru czlowieka, jako ze koncentrujemy sie tylko na
jednym aspekcie tego rozleglego zagadnienia: na dialektycznym charakterze procesu
narastania wolnosci. Celem naszym bedzie wykazanie, ze struktura nowoczesnego
spoleczenstwa oddzialuje na czlowieka rownoczesnie w dwojaki sposob: staje sie on bardziej
niezalezny, bardziej samodzielny i krytyczny, a zarazem bardziej wyizolowany, samotny i
przerazony. Zrozumienie calosci zagadnienia zalezy jedynie od zdolnosci dojrzenia obu stron
procesu i niezapominania o jednej podczas analizowania drugiej.
Nie jest to latwe, poniewaz normalnie myslimy w kategoriach niedialektycznych i jestesmy
sklonni watpic, czy dwa sprzeczne ze soba nurty moga rownoczesnie wynikac z jednej
przyczyny. Ponadto, negatywna strone wolnosci - owo jarzmo, jakie naklada ona na
czlowieka, z trudnoscia przychodzi sobie wyobrazic tym zwlaszcza, ktorym na sercu lezy
sprawa wolnosci. W czasach nowozytnych walka o wolnosc ogniskowala sie na zwalczaniu
dawnych form wladzy i ucisku, stad jak gdyby w oczywisty sposob odczuwano, ze im bardziej
eliminuje sie tradycyjne ograniczenia, tym wiecej zyskuje sie wolnosci. Nie dosc jednak
jasno dostrzegamy, ze choc czlowiek pozbyl sie dawnych wrogow wolnosci, to pojawili sie
nowi, innego typu; nie tyle ograniczenia zewnetrzne, ile czynniki wewnetrzne
przeszkadzajace w pelnym urzeczywistnieniu wolnej osobowosci. Wierzymy, na przyklad, ze
wolnosc wyznania stanowi jedno z ostatecznych zwyciestw w walce o wolnosc. Nie
dostrzegamy jednak dostatecznie jasno, ze jest to wprawdzie zwyciestwo nad potega
Kosciola i panstwa, ktore wzbranialy czlowiekowi wyznawac wiare zgodna z wlasnym
sumieniem, lecz ze rownoczesnie czlowiek wspolczesny utracil w duzej mierze wewnetrzna
zdolnosc wierzenia w cokolwiek, co nie daje sie dowiesc metodami nauk przyrodniczych. Albo
- ie uzyje innego przykladu - zdaje sie nam, ze wolnosc slowa jest najwyzszym osiagnieciem
w zwycieskim pochodzie wolnosci. Wolnosc slowa stanowi co prawda wazkie zwyciestwo w
bitwie przeciw dawnym ograniczeniom; zapominamy jednak, ze czlowiek nowoczesny znajduje
file:///E|/E-Book/NAUKI SPO" ECZNE/FILOZOFIA/Fromm - Ucieczka od wolnosci/from4.html (1 of 16)2009-10-03 15:27:30
Ucieczka od Wolnosci - Erich Fromm.
sia w sytuacji, w ktorej wiele z tego, co sam mysli i mowi, mysla i mowia wszyscy inni; ze
nie osiagnal jeszcze zdolnosci myslenia w sposob odrebny - tj. samodzielny - a przeciez
tylko to moze nadac sens jego twierdzeniu, ze nikt nie przeszkadza mu w wyrazaniu mysli.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plkskarol.keep.pl
|
